GEWREYÊ KURD HUSÊ MÛKIRYANÎ
HUSÊN HUZNÎ MÛKIRYANÎ
1883-1947z.
HUSÊN KURÊ, ABDLETÎFÊ ŞÊX ÎSMAÎLÊ ŞÊX ÎSA YÊ ŞÊX LETÎFÊ XIZANÎ
Husên li gundê: BENDE GENDÎ Yê li derdora mehabadê, li rojhilatî
kurdistanê dikeve. Di Roja 12 ê êlûnê, sala (1883) ê. Ji dayik bûye, weke ku D.
ÎBRAHÎM XELÎL ALLAF. Diayr kirîye. Lê mixabin hinek jêder dibêjin, ku di sala
1893 ê di çêbûye.
Weke hûn dibînin, deh sal, kêşe heye, gello kîjan dîrok a raste...?
Ez nezanim! lê di bawerîya min de, a rast weke D. ALLAF diyar kirîye,
ji ber çi Û sedem çî ye?
Li gorî agahiyan ew di sala 1905 de digihêje RÛSYA yê, di wê demê
de temenê wî çend sal bû? Ez ne bawerim, ku zarokek, temenê wî /12/salî bi tena
xwe dikare here, RÛSYA yê, ev çîrok nakeve, mejî yê mirovan, loma ez jî nêrîna
D. Allaf rast dibînim
HUSÊN, di qonaxa jiyana xwe yî pêşîn de, li ber destê BAV Û XALANÊN
xwe, fêrî zanistîyên olî bûye
DI qonaxa, jiyana xwe ya duyem de, Husên bi tena xwe dikoşe û
dixwîne, xwe bi xwe fêr dike, ji ber ku ew kesayetekî zîrek û jêhatî bû... dest
bi xwendina, dîroka kurdî dike bi kûrahî, û tore û ziman û zanistîyên nûjen û
modêrn dixwîne
MÛKIRYANÎ: weke, kesayetekî evîndar û aşiqê koçberîyê tê naskirin,
di hundurê nava wî de kelek germahî hebû, Agirekî vêxistî sar nedibû, weke
VOLKANEKÎ çalak û herdem vêxistî. ne dihişt ew raweste, ji ber vê kelê ew bi
çolê diket, û rêya rêwîtîyê Her dem li ber çavên wî bû: MARAXA, TEBRÎZ,
YÊRÎVAN, Daku li MOSKO. paytexta RÛSYAYÊ rawestîya ...du sal ji jiyanax xwe, di
nav bera... Bajarê MOSKO Û BUTRISBORGÊ derbaskirin
Paşre HUSÊN çû turkîye û li bajarê îstanbul niştecih bû. Xwe hênî
kolandin û nqşan li ser kevirên giranbuha, dikir ji bo jyana xwe pê debar bike.
Du sal ji jiyana xwe li wî bajarî derbaskirin.
Paşê MÛKIRYANÎ, serdana Îranê kir, û EFXANISTAN... HINDISTAN...
SÛRYÊ LIBNAB MISIR HÎCAZ.
Tê gotin ku cillê EFXANÎ li bejna xwe dikirin, nasnama xwe pê
vedişart, daku tu kes wî nasneke.
Mûkiryanî li hemû deverên kurdistanê geriyaye, û şopandîye, di wê
hingê de ewî hemî dîtinên xwe, bi zimanê KURDÎ dinivîsin, û di Rojnameya
KURDISTAN de Dihatin belavkirin ya li Qahîreyê di hat çapkirin.
MÛKIRYANÎ carekedin koçber bû. lê vê carê ber bi EWROPA yê ve çû,
weke dewleta Frensayê Û ALMANYA.
Di sala 1915an de, ew salên xerabî û astengî pirbûn bi Sedema cenga
duyemîn ya navdewletî, ber bi BERLÎNÊ ve çû. Loma alava çapxaneykê ya tîpên
erebî dibîne û dikire û ber bi HELEBÊ LI SÛRYÊ vediguhêze, êdî li gorî alfebeya
KURDÎ ya tîpên EREBÎ çerx dike, ji ber vê yekê. dîroknasê KURD: CELÎLÊ CELÎL
MÛKIRYANÎ: weke sazimankarê ALFEBEYA KURDÎ dide nasîn, lê hinek XELÎLÊ XEYALÎ
sazimankr dibînin
Li HELEBÊ, MÛKIRYANÎ dest bi çapkirina kitêb û rojnama û kovaran
dike. Lê bi rengekî veşirtî û bi dizî belav dikirin lê mixabin, desthilata
FERENSAWÎ ew qedexe kirin, je ber ku ne dibin sîya bercewendî û sûdên siyaseta
wê debûn. ji wan kovar û rojnameyan weke hatiye gotin: ARARAT...KURDISTAN...
BOTAN... Çiyayê Kurmênc .... DIYARBEKIR.... SORAN.... lê mixabin, tu hejmar ji
wan neman, û nehatine dîtin, ji ber vê yekê hinek kes bawerîyê bi hebûna wan
nakin
Çapxaneya Mûkiryanî li bajarê Helebê heta sala /1925/ Berdewam kir
Lê belê dema agirê şoreşa Şêx Seîdê Pîranê li bakûrê Kurdistanê di
sala /1925/ vêket, di wê demê de Mûkiryanî çapxaneya xwe di navbera, Rawendoz û
Bexdayê de vediguhest lê piştî nêzîkî /6/mehan careke din wê vediguhêze
Rawendozê û navê wê dike zarê Kurmancî
Mûkiryanî weke kesayetekî ensîklopedîye: Lewra ew: torevan,
ristivan, dîroknas, rojnamevan, zanyar, Hozan hunermend… tê naskirin.
Mûkiryanî jiyana xwe di bin astengî û aloziyan de derbas dikir. Hem
belengazî, bê warî, geh li ber dadgehan, yan di zîndanan de bû
Hîç ew ne bûye xwedî mal û milk û xwedî kevanî, loma jiyana xwe bi
giştî ji bo pêdivî û xwestekên millet û welatê xwe terxan kiriye, tenê can
Fîdayê Kurd û kurdistan bû
Weke hatîye gotin, ew bi serbestî: zimanê Farisî, Erebî, Tirkî,
Rûsî, Hindî, Efxanî, zanî bû ji bilî zimanê kurdî. Û bi zimanê Îngilîzî û
Fransî jî xwe dimeşand
Mûkiryanî xwedî dost û heval bû, hemahingiyên wî bi gelek
kesayetiyên navdar re hebûn weke: Mihemed Emîn Zekî Beg, Tewfîq Wehbî, Refîq
Hilmî, Pîrê Merd Û Kamûran û Celadet Bedirxan beg, û herdu Kurdlociyên Rûsî:
Filadîmîr Mînorskî 1877-1966ê de, Û Basîl Nîkîtîn 1885-1960î de.
Rêkeftî sala 1943ê de. Ber bi Bexdayê ve çû, li wir dimîne heta
giyanê xwe ji dest da, di /21/9/1947/à de.
Pîştî jiyaneke kurt, lê belê bi xebat û kar û berxwedanê di ber
zanistî û wêje û torêya Kurdî de dagirtî bû.
Mûkiryanî çapxaneya xwe, û bi dehan kovar û rojname û kitêb, hemû
bi zimanê kurdî li pey xwe hiştin.
Êdî anha, peykerê wî li Rewandozêye, serê wî bilind û hevraz e. Ji
bilî muzîxaneyeke bi navê wî avabûye, tê de hemû pêdiviyên wî weke: çapxane û
tore û antîke û hemû hejmarên kovar û rojname û berhemên wî ji pirtûkan veşartî
ne
Aştî li giyanê
afrandêrê mezin MÛKIRYANÎ be.
Hesekê /29/4/2020/
المراجع باللغة
العربية فقط:
١_ أ. د. إبراهيم خليل العلاف. المؤرخ حسين
حزني
موكرياني. مركز النور الإلكتروني للدراسات.
٢_المؤرخ الكوردي الشهير وقصة مطبعة كوردستان
في حلب.
مقال منشور في موقع مجلة آفشين الإلكتروني.
٣_د.مهدي كاكائي, المؤرخ والأديب الكوردستاني
الكبير حسين حوزني موكرياني، مقال منشور على صفحته في. f.
ليست هناك تعليقات: